گیربکس یا جعبه دنده خودرو چیست و چگونه کار می‌کند؟
گیربکس یا جعبه دنده خودرو، قسمتی از سیستم انتقال قدرت خودرو محسوب می‌شود و وظیفه انتقال گشتاور تولیدی توسط قوای محرکه، از طریق کلاچ به چرخ‌ها را بر عهده دارد. می‌دانید که دور موتور نباید از حد معینی بالاتر رود و اگر ماشین مدتی با این وضعیت کار کند، از کار می‌افتد و حتی ممکن است منفجر شود. کاری که دنده انجام می‌دهد این است که بدون تغییر دور موتور، رسیدن به سرعت‌های مختلف را فراهم می‌کند. با تعویض مناسب دنده، موتور در بهترین وضعیت خود قرار می‌گیرد و بدین ترتیب می‌توان در سرعت‌های مختلف رانندگی کرد.
گیربکس‌ها به دو نوع دستی و اتوماتیک تقسیم‌بندی می‌شوند. در گیربکس دستی، راننده با استفاده از دسته دنده‌ها، نسبت دور موتور را به دلخواه خود تغییر می‌دهد. در حالی که در گیربکس اتوماتیک، این عمل به صورت خودکار توسط سیستم الکترونیکی و براساس شرایط رانندگی تغییر پیدا می‌کند.
انواع گیربکس خودرو
در ادامه مطلب همراه ما باشید تا شما را با انواع گیربکس خودرو و مزایا و معایب هر کدام از این گیربکس‌ها آشنا کنیم.
گیربکس دستی
در خودروهای گیربکس دستی، پدال کلاچ وجود دارد. زمانی که راننده برای تعویض دنده، کلاچ را فشار می‌دهد، ارتباط بین موتور و گیربکس قطع می‌شود تا بتوان دنده را تعویض کرد. گیربکس دستی از چندین چرخ دنده زوج تشکیل شده است که تعداد آن‌ها به تعداد دنده‌های آن گیربکس بستگی دارد. مثلا اگر یک گیربکس پنج دنده (با دنده عقب در مجموع 6 دنده می‌شود) داشته باشیم، گیربکس باید 6 نسبت انتقال نیرو را با ضرایب گوناگون برای ما فراهم کند.
مکانیسم گیربکس دستی بدین صورت است که طی آن، میزان معینی از قدرت دور موتور با استفاده از چرخ دنده‌های مختلف و با قدرت‌ها و سرعت‌های گوناگون، به چرخ‌های خودرو منتقل می‌شود. همین امر موجب می‌شود بتوان نیرو و سرعت خودرو را کنترل کرد. گیربکس کمک می‌کند تا دور موتور از حد معینی تجاوز نکند و به موتور فشاری وارد نشود.
اجزای سیستم جعبه دنده دستی
سیستم جعبه دنده دستی از چند قطعه مختلف تشکیل شده است که هر کدام نقش مهمی در تغییر نسبت دور موتور به چرخ‌های خودرو ایفا می‌کنند. این قطعات عبارتند از:
کلاچ
کلاچ وظیفه اتصال و جداکردن موتور و گیربکس را بر عهده دارد. در هنگام تغییر دنده، کلاچ جدا شده تا نسبت دور موتور به چرخ‌های خودرو تغییر پیدا کند.
دنده‌ها
سیستم جعبه دنده نیروی موتور را به چرخ‌ها منتقل می‌کند، به نحوی که هر کجا لازم شد، این نیرو به صورت افزایش قدرت به چرخ‌ها برسد. (مانند رانندگی در سربالایی یا آغاز حرکت با دنده یک یا امکان حرکت چرخ‌های اتومبیل با سرعت مناسب در سر پیچ‌ها).
دسته دنده
میله‌ای فلزی است که با حرکت در یک الگوی H شکل، عمل تعویض دنده را انجام می‌دهد.
میل ماهک
میله‌ای فلزی که از یک طرف به ماهک و از طرف دیگر به دسته دنده متصل می‌شود را میل ماهک می‌نامند. وقتی راننده دسته دنده را حرکت می‌دهد، میل ماهک هم حرکت می‌کند.
ماهک
قطعه‌ای به شکل نیم‌دایره است که به انتهای میل ماهک متصل می‌شود و نیروی دست راننده را به کشویی منتقل می‌کند. بدین ترتیب کشویی دنده با چرخ دنده درگیر می‌شود.
شفت
شفت‌ها به منظور انتقال قدرت از کلاچ به دنده‌ها و سپس به چرخ‌های خودرو مورد استفاده قرار می‌گیرند.
صفحه فشار
در هنگام فشردن پدال کلاچ، صفحه فشار نیروی لازم را به کلاچ اعمال می‌کند و کلاچ جدا می‌شود.
مزایا و معایب گیربکس دستی
مزایای گیربکس دستی به شرح زیر است:
کنترل بیشتر: در گیربکس دستی، راننده می‌تواند نسبت دور موتور را به دلخواه خود تغییر دهد و در نتیجه بیشترین کنترل را بر خودروی خود داشته باشد.
قابلیت تعمیر و نگهداری آسان: گیربکس دستی از کمترین تعداد قطعات تشکیل شده است و ساختار ساده‌تری دارد؛ به همین دلیل تعمیر و نگهداری آن آسان‌تر است.
هزینه کمتر: قیمت گیربکس دستی نسبت به گیربکس اتوماتیک کمتر است.
در کنار مزایای گفته‌شده، استفاده از گیربکس دستی معایبی هم دارد. مثلا استفاده از گیربکس دستی برای مدت طولانی، باعث خستگی و درد دست راننده می‌شود. گیربکس دستی در شرایط شلوغ و پرترافیک بسیار اذیت‌کننده و غیرراحت است و در صورت استفاده نادرست، ممکن است حوادث جدی رخ دهند.
اگر دور موتور بالا رود و دنده تعویض نشود، لرزش شدیدی در خودرو به وجود می‌آید که موجب آسیب به قطعات خودرو می‌شود. به همین ترتیب تعویض دنده در دور پایین‌تر از حد استاندارد نیز، در شتاب‌گیری خودرو مشکل ایجاد می‌کند. به این حالت دنده مرده می‌گویند. دنده مرده روغن سوزی، خرابی رینگ و پیستون و جدا شدن دیوار‌پوش‌های سیلندر را هم در پی دارد.
